Herdenken

Op 4 mei was hij altijd van de kaart. De hele dag hing de deken van de herinnering zwaar om zijn magere schouders. Het was al zo lang geleden, maar hij kon zich er niet los van maken.
Toen hij jonger was, liep hij ’s avonds met zijn trouwe herdershond naar de herdenking op de Amstelveenseweg en stond daar met een strak gezicht in de stilte. Later zat hij trillend rokend op zijn leren stoel voor de televisie te wachten totdat het acht uur zou zijn. Met het klokgelui zou zijn eigen oorlogsfilm, die hij niet stop kon zetten, beginnen.
In de jaren vlak na de bevrijding waren zijn lugubere belevenissen naar de achtergrond verdwenen. De armoede in die tijd deerde hem niet, want hij had zijn kameraden met wie hij zijn leven en zijn idealen deelde. Het zou niet voor niets zijn geweest dat de bruine uniformen de tanden uit zijn mond hadden geslagen, ’s ochtends in het donker op een plein in Amersfoort.
Hij vergat bijna hoe hij daar naakt in de sneeuw was neergevallen.

Hij was al in de zeventig toen ik hem in 1981 via een vriend leerde kennen. Hij mocht me in eerste instantie niet en later hoorde ik dat hij me “Juffrouw Ooievaar” had genoemd. Waarschijnlijk omdat ik niet automatisch het gezag erkende dat hij over andere jonge mensen al had. Hij verzon wel vaker bijnamen en dat konden heel kwaadaardige zijn. Vrouwen hadden het moeilijk om door hem geaccepteerd te worden; hij was van de herenliefde.

Na verloop van tijd konden we het toch goed vinden met elkaar. Hij waardeerde het dat ik af en toe bijsprong in de huishouding en hem vertroetelde als hij ziek was. Z’n longen waren zijn zwakke punt. Hoewel hij regelmatig bronchitis had, stopte hij pas op zeer hoge leeftijd met roken. ’s Winters kwam hij bijna de deur niet meer uit, omdat de kou hem de adem afsneed.

We hebben vaak in zijn volgepropte bovenwoning gezeten om met een kopje oploskoffie te roddelen over gemeenschappelijke kennissen en vrienden. Z’n inzicht was snijdend helder; hij spaarde niemand in zijn commentaar. Soms verdween zijn scherpe humor en ontaardden zijn verhalen in sjacharijnig gezeur. Dan werd hij bitter, voelde zich verraden door alles en iedereen.

Hij had bijna alleen jonge mensen om zich heen. Sinds zijn moedertje gestorven was, interesseerde hij zich niet meer voor zijn familie. Zijn broers en zussen waren hem te burgerlijk en te veel gericht op materiële genoegens. De meeste van zijn kameraden uit het verzet waren dood. Hij was in zijn element als hij zijn kleine etage gevuld zag met mensen die zijn kinderen hadden kunnen zijn. Hij discussieerde met ze over politieke en geestelijke waarden, over hoe de wereld eruit zou kunnen zien als niet iedereen alleen maar aan zichzelf zou denken, maar erbarmen had. Hij schold op z’n bovenburen, een zeer christelijk en zuinig levend echtpaar van zijn leeftijd dat elke zondagochtend luidkeels psalmen zong, zichzelf begeleidend op een traporgeltje. Het was duidelijk: van het christendom moest hij niets hebben. En van elke andere religie ook niet. Het was allemaal machtsmisbruik en volksverlakkerij.

Wat er precies met Willem Westerhof is gebeurd in de oorlog heeft geen van ons hem ooit gevraagd. Hoe hij in kamp Amersfoort terecht gekomen is evenmin. Als je één keer op 4 mei bij hem in de kamer had durven blijven zitten, was het duidelijk genoeg: het was afgrijselijke horror geweest. Eens leek hij bij zo’n gelegenheid onbereikbaar ver weg, verzonken in zijn eigen helse gedachten, en ik pakte zijn knokige hand. Hij kneep de mijne bijna fijn, klampend.

Willem Westerhof had het nooit over de Duitsers in de oorlog. Het waren en bleven Moffen. “Mensen hebben altijd keuzes,” zei hij. “Dàt is nu juist hetgeen ons mensen onderscheidt van dieren: het vermogen om keuzes te maken. Je hebt goede en je hebt slechte keuzes.” En dan aaide hij zijn herdershond die altijd naast zijn stoel lag over de kop en klopte haar goedmoedig op de flank.
Duitsers die verkeerde keuzes hadden gemaakt tijdens de oorlog waren en bleven dus Moffen. En die ga je niet herdenken. Niet op 4 mei.